Цагаан сарын баяраар Монголчууд хоногийн илчлэгийн хэмжээнээсээ даруй хоёр дахин их илчлэгтэй хоолыг зооглодог билээ. Мэдэээж битүүний өдөр “битүүртлээ идэж” ирэх ондоо элбэг, хангалуун байхыг бэлгэдэхээс эхлээд уламжлал, ёс жаягаа дагах нь зүйтэй. Харин хэдхэн өдөрт бодисын солилцоогоо огцом цочроож, ходоод гэдсээ хямраах нь урт хугацаандаа эрүүл мэндийг эрсдэлийг дагуулдаг. Ялангуяа бидний хамгийн өргөн тэмдэглэдэг энэ баярын өдөр үнэн, худал нь мэдэгдэхгүй мэдээллийг бид хоорондоо санаатай болон санаандгүй түгээх нь элбэг. 

“Кола уугаад хоолоо шингээчих”, “Хоолныхоо араас халуун сүүтэй цайгаа сайн уу” эсвэл “Хоолныхоо дараа алкохол хэрэглэчихвэл сайн шингэнэ” гэх мэтчилэн бидний дунд түгээмэл тархсан ойлголтуудыг тайлбарлахын сацуу мэдэхийн сацуу баярын өдөр бие махбодоо хямраалгүй хэрхэн хооллох аргуудыг уг нийтлэлээрээ танилцуулж байна. 

4 үнэн

Хоолны өмнө бага хэмжээний алимны цуу уух нь цусанд глюкозын хэмжээ огцом ихсэхээс сэргийлж, инсулиний мэдрэг байдлыг сайжруулдаг болохыг олон судалгаагаар тогтоосныг магадгүй уншигч та мэдэх биз ээ. Нэг хэсэг алимны цууг хоол бүрийн өмнө болон дараа уух нь жингээ барихад, цусны сахрыг өсгөхгүй байхад тустай гэх яриа газар авч алимны цуу од болсон үе саяхан. Гэхдээ зөвхөн нэг төрлийн нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэх нь хангалттай юу?

Хүний бие организм гэдэг ганцхан төрлийн бүтээгдэхүүн хэрэглээд л сайжирчихдаг энгийн байсан бол тун амар байхсан. Даанч бидний бие тун нарийн зохион байгуулалт, үйл ажиллагаатай.
Алимны болон бусад бүх төрлийн цуунд ацетик хүчил хэмээх нэгдэл агуулагддаг бөгөөд цууны эл бодис хүний биеийн доорх эрхтнүүдэд ингэж нөлөөлдөг.

Ходоод

Цууны гол бүрэлдэхүүн хэсэг болох ацетик хүчил нь хоол хүнсний глюкозын шимэгдлийг бууруулдаг. Тухайлбал, GLP-1 (glucagon-like peptide-1) гэх дааврыг идэвхжүүлж, инсулиний хариу урвалыг сайжруулдаг. Бууруулдаг гэхээр шингээлтийг нь удаашруулаад байгаа мэт уншигдаж байж магадгүй.

Уг дааврыг энгийнээр тайлбарлавал бидэнд цадсан мэдрэмж төрүүлдэг даавар. Тэгэхээр хоол хүнснээс орж ирсэн глюкозыг илүү удаан задалж, цадсан мэдрэмжийг илүү удаан хугацаанд төрүүлэхэд л туслаад буй хэрэг. Мэдээж их хэмжээгээр хэрэглэвэл ходоодны хүчил ихсэх, шүдний паалан гэмтэх эрсдэлтэйг санууштай.

Эх сурвалж: Health Line

Элэг

Ацетик хүчил нь нүүрс ус биед задрах үйл явцыг удаашруулдаг. Амилаза фермент нь нүүрс усыг глюкоз болгон задалдаг учраас уг ферментийг үйл ажиллагааг ацетик хүчил дарангуйлснаар глюкозын шингээлт удааширч, цусан дахь сахар огцом өсөхөөс сэргийлдэг. Тухайлбал 2019 онд Journal of Diabetes Research сэтгүүлд нийтлэгдсэн судалгаагаар ацетик хүчил агуулсан хүнс хэрэглэх нь хоолны дараах гипергликемийн түвшнийг 30 хувиар бууруулж (энгийнээр цусны сахар гэнэт өгсөх эрсдэл л гэсэн үг), II хэлбэрийн чихрийн шижинтэй хүмүүсийн инсулиний мэдрэг байдлыг нэмэгдүүлдэг болохыг тогтоосон. Товчхондоо, 1-2 хоолны халбага цууг усаар шингэлж уух нь их хэмжээний хоол идэх үед туршаад үзэхэд гэмгүй зөвлөгөө байж болох юм.


Хоол идээд шууд хэвтэх нь яг л үйлдвэрийн автомат машиныг налуу байрлалтай байрлуулсантай ижил. Хоол идээд унтсаны дараа гэдэс дүүрч, ходоод гэдэс эвгүй болсон мэдрэмж төрдөг шүү дээ. Эдгээр шинж тэмдгээс хамгийн эрсдэлтэй нь “сөөргөө” (GERD) буюу ходоодны хүчил улаан хоолой дээр гарч ирэх. Ходоод, улаан хоолойн зааг дээр байрлах хавхлаг нь хэвийн үед ходоодны хүчил дээш гарч ирэхээс сэргийлэх үүрэгтэй. Харин хэвтэх үед энэ хавхлаг суларч, хүчил улаан хоолойн дээр гарч ирэхэд илүү амархан болдог гэсэн үг.


Эх сурвалж: The New York TImes

Судалгаагаар хоол идсэний дараа хөнгөн алхах нь цусан дахь сахрын хэмжээг тогтвортой байлгахад тустай гэжээ. Мэдээж нэг удаа хоол идээд хэвтэх нь шууд чихрийн шижин үүсгэхгүй ч ийм зуршилтай болвол урт хугацаандаа эрсдэлтэй гэдгийг санаарай.

Мөн хоол идсэний дараа шууд хэвтэх нь өөх тосны задралыг удаашруулдаг. Өөх тос хүний биед шууд уусаж шингэдэггүй. Эхлээд цөс түүнийг жижиг хэсгүүд болгон задалж, дараа нь нойр булчирхайн липаза фермент тосны хүчил болгон боловсруулдаг. Үүнийг аяга таваг угаахтай зүйрлэж болно – цөс яг л тос задлах саван шиг үүрэг гүйцэтгэдэг. Харин хоол идэнгүүтээ хэвтэх нь энэ үйл явцыг саатуулж, тосны хүчил удаан хугацаанд цусанд хадгалагдахад хүргэдэг аж.


Хооллолтын дараалал нь таны бодисын солилцоо, цусан дахь сахрын түвшин, хоол боловсруулалтын үйл явцад шууд нөлөөлдөг. Яг л бид шугам хоолойг цэвэрлэхдээ эхлээд усаар угааж, дараа нь угаалгын бодисоо хийдгийн адилаар эхлээд зөв хүнс ходоодондоо оруулах нь хоол боловсруулах системийг оновчтой ажиллуулахад тусалдаг.

2019 онд хийсэн судалгаагаар хоолны өмнө ногоон навчит салат идэх нь цусан дахь сахар огцом өгсөхөөс сэргийлж, хоол боловсруулалтыг сайжруулдаг болохыг тогтоосон.

Ялангуяа өндөр нүүрс ус агуулсан хоол идэх үед энэ дарааллыг сайтар санах учиртай. Учир нь эслэг ихтэй хүнсний ногоо ходоодны хананд бүрхүүл үүсгэж, хоол боловсруулах замд нэгэн төрлийн "хаалт" үүсгэдэг гэсэн үг. Үүний үр дүнд нүүрс усны задрал удааширч, глюкоз аажмаар цусанд шингэж, инсулин огцом өсөхгүй. Гэхдээ нэг санах хэрэгтэй зүйл нь майонез агуулсан салат бус шинэ ногооны салат буюу эслэг ихтэй ногоо орсон салатыг сонгоорой.


Хоолыг удаан зажилж, тайван идэх нь хоол боловсруулах ферментүүдийг идэвхжүүлэхэд чухал үүрэгтэй. Шүлсэнд агуулагдах амилаза фермент нүүрс усыг задалж эхэлдэг бөгөөд хэрэв хоол хангалттай зажилж, бутлагдаагүй бол ходоод гэдэс илүү их ачаалал авах шаардлагатай болдог. Үүний улмаас хоолны дараа нойрмоглох, ядрах мэдрэмж төрж, хоол боловсруулалт үр ашиггүй болж болзошгүй. Өөрөөр хэлбэл, хурдан идэх нь ходоод гэдэсний ажлыг хүндрээн, бие махбодыг шаардлагагүй ачааллаар дарамталдаг гэсэн үг.

Эх сурвалж: The New York TImes

Мөн хоолны хооронд хэт удаан завсарлахгүй байх нь цусан дахь сахрын хэмжээг тогтвортой байлгахад тустай. Хэрэв өлсөх мэдрэмжийг хэт удаан тэвчвэл тархи глюкозын дутагдлыг нөхөхийн тулд их хэмжээгээр идэх дохио өгдөг. Ингэснээр цусан дахь сахар огцом өсөж, илүүдэл нь өөх болж хуримтлагдах эрсдэлтэй. Тиймээс хоолоо тогтмол, бага багаар идэх нь бодисын солилцоог хэвийн байлгах хамгийн үр дүнтэй арга юм. Ялангуяа баярын өдрүүдэд хоолоо хэт их хорих эсвэл нэг дор их хэмжээгээр идэхийн оронд бага багаар, тогтмол хооллох нь бие махбодод ээлтэй.

4 ташаа ойлголт


Зарим хүмүүс хүнд хоолны дараа хийжүүлсэн ундаа, ялангуяа кола уух нь “хоол сайн шингээнэ” гэж ярьдаг. Коланд агуулагдах нүүрстөрөгчийн давхар исэл (CO₂) нь ходоодонд хий үүсгэж, түр хугацаанд "хөнгөн" мэдрэмж төрүүлдэг. Гэтэл энэ шинж чанар нь ходоодны хүчилтэй холилдож ходоодны ханыг цочроох магадлалтай аж.

Коланд агуулагдах фосфорын хүчил нь ходоодны орчны рН түвшнийг өөрчилдөг. Энэ нь уураг задлахад шаардлагатай пепсин ферментийн үйл ажиллагааг саатуулж болзошгүй ба пепсингүй бол уураг бүрэн задарч чадахгүй бөгөөд хоолыг задлах процессыг улам л удаашруулдаг гэсэн үг.

Нэмж хэлэхэд, коланд агуулагдах их хэмжээний сахар нь инсулинийг огцом ихээр ялгаруулж, цусан дахь сахрын түвшнийг нэмэгдүүлдэг. Хоолны дараа инсулин аль хэдийн ялгарсан байдаг тул нэмэлт сахартай ундаа уух нь бодисын солилцоонд ачаалал нэмж буй хэрэг. Тиймээс хийжүүлсэн ундаа хоол шингээхэд туслахгүй.


Баярын өдрүүдэд хоолны араас алкохол агуулсан бүтээгдэхүүн хэрэглэх нь бидний дунд нэг төрлийн тогтсон соёл гэхэд хилсдэхгүй. Гэхдээ энэ нь эрүүл мэндийн хувьд хэр эрсдэлтэй вэ? Судалгаагаар хоолны өмнө бага зэрэг дарс эсвэл бага зэргийн спиртийн агууламжтай согтууруулах ундаа уух нь хоол боловсруулах үйл явцыг сайжруулж болохыг харуулжээ. Учир нь алкохол нь ходоодны хананы цусны эргэлтийг нэмэгдүүлж, хоолны шингэцэд тодорхой хэмжээнд нөлөөлдөг. Гэхдээ хэт их хэрэглэвэл ходоодны гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг удаашруулж, уураг, өөх тосны боловсруулалт саатах магадлалтай.


Эх сурвалж: The New York TImes

Хэрэв алкохол хэрэглэх гэж байгаа бол хамгийн тохиромжтой дараалал нь хоолны өмнө эсвэл хоолтой хамт бага хэмжээгээр хэрэглэх. Нэг удаад 100-150 мл улаан дарс, эсвэл 30-50 мл цагаан архи нь хоол боловсруулах эрхтний үйл ажиллагаанд хэт ачаалал өгөхгүй хэмээн судалгаанууд баталжээ. Харин хоолны дараа их хэмжээний согтууруулах ундаа хэрэглэх нь нойр булчирхай болон элгэнд ачаалал өгч, хоол боловсруулах тогтолцоог урт хугацаанд гэмтээх эрсдэлтэй гэдгийг санууштай.


Сүүтэй цай нь цайны навчны полифенолыг сүүний уураг казеинтай хольсноор ходоодны хүчиллэгийг бууруулдаг аж. Ингэснээр хоол шингээх үйл явц удааширч, ялангуяа өөх тос ихтэй хоол идсэн нөхцөлд шингэх процессыг улам л хүндрүүлдэг юм байна.

Нэмж хэлэхэд, сүүтэй цай нь төмрийн шимэгдэлд сөргөөр нөлөөлдөг. Цайны найрлагад агуулагддаг “таннин” хэмээх бодис нь сүүний кальцитай холилдсоноор, гэдсэнд шимэгдэх төмрийн хэмжээг бууруулдаг. Түүнчлэн, хүнд хоолны дараа сүүтэй цай уух нь ялангуяа лактозын харшилтай хүмүүст гэдэсний хий, суулгалт үүсгэж болзошгүй.


Хэрэв хүнд хоолны дараа ямар нэгэн халуун цай уухыг хүсвэл ногоон цай эсвэл халуун ус хамгийн зөв сонголт байх болно. Ногоон цай нь ходоодны хүчлийг хэвийн байлгахад тусалдаг бол, халуун ус нь ходоодны гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг дэмжиж, хоолны шингэц сайжруулдаг. Хэрэв сүүтэй цай уухаар бол хоолны дараа 1-2 цагийн дараа уух нь илүү тохиромжтой. Өөрөөр хэлбэл, хоолны дараа шууд сүүтэй цай уух нь тийм ч зөв сонголт биш.


Ашигтай бактери буюу пробиотикийг нэмэлт байдлаар хэрэглэх нь хоол боловсруулалтыг дэмжих боломжтой ч хүнд хоолны дараа уух нь төдийлөн үр дүнтэй биш. Пробиотик нь гэдсэн дэх бичил биетний орчныг тэнцвэржүүлэх үүрэгтэй боловч өөх тос, нүүрс ус, уургийн задралд шууд оролцдоггүй.

Судалгаанаас үзэхэд пробиотикийг хоолны дараа биш, харин хоолны өмнө эсвэл хоолтой хамт хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй. Учир нь ходоод хоосон үед хүчил их ялгардаг тул ашигтай бактери гэдсэнд амьд очих магадлал буурдаг. Харин хоолтой хамт хэрэглэх нь пробиотикийг хамгаалж, гэдсэнд очиж үүргээ гүйцэтгэхэд нь тусална. Тиймээс хоолноос 30 минутын өмнө эсвэл хоолтой хамт хэрэглэх нь хамгийн тохиромжтой.

Хэмжээний хувьд ихэнх судалгаагаар пробиотикийн үр дүнтэй тунг 5-10 тэрбум CFU гэж тогтоосон. Гэхдээ хүнд хоолны дараа уух нь шууд хоол шингээхэд нөлөөлөхгүй, харин өдөр бүр тогтмол хэрэглэснээр гэдэсний бичил биетний тэнцвэрийг хадгалж, хоол боловсруулалтыг дэмжихэд тусална. Өөрөөр хэлбэл, пробиотикийг яаралтай үед уух "түргэн тусламж" гэж ойлгох нь буруу юм.

Эх сурвалж: The Guardian