Дөнгөж мэндлэх гэж буй нярайд тохиолдох хамгийн өндөр магадлалтай мэдрэхүйн алдагдал бол сонсголын бэрхшээл. Тэгвэл төрөлхийн сонсголын бэрхшээлийг бүрэн анагааж болдог уу? Сонсголын аппарат, чихний дунгийн суулгацаас өөр ямар эмчилгээний арга байдаг вэ?

Тэртээх 1958 онд Дэлхийн сонсголгүй иргэдийн холбоо (World Federation of the Deaf)-ны санаачилгаар жил бүрийн 9-р сарын сүүлийн долоо хоногийг “Олон улсын сонсголгүй иргэдийн долоо хоног” хэмээн тэмдэглэсэн байдаг. Иймд бид энэхүү долоо хоногийг тохиолдуулан дэлхий дахинд хэрхэн генийн эмчилгээний аргаар төрөлхийн сонсголын бэрхшээлийг анагааж эхэлсэн тухай онцоллоо. 

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага (ДЭМБ)-ын  энэ оны мэдээгээр бага насны хүүхдийн сонсголын бэрхшээлийн 40 орчим хувь нь удамшлын шинжтэй аж. Ургийн сонсгол алдагдалт төрөл бүрийн шалтгаанаас үүдэн бий болдог ба үүнд эхийн жирэмсний үеийн халдвар, хорт зуршил, төрөлтийн хүндрэл зэрэг багтдаг. Харин та генийн мутаци нь тэдгээр шалтгааны нэгд зүй ёсоор тооцогддог гэдгийг мэдэх үү? Генийн инженерчлэл, биотехнологийн дэвшил хүмүүс бидний амьдралыг хэрхэн өөрчилж буй нэгэн жишээг эл нийтлэлээс хүлээн аваарай. 

ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

Сонсголын бэрхшээл нь төрөл бүрээр илрэх ч ерөнхийлөн авч үзвэл хүн 20 дБ-ийн чимээг танин сонсож буй эсэхээс сонсгол бууралтын түвшин тодорхойлогддог. Тус түвшнийг ширүүн салхигүй үеийн байгалийн аядуу чимээтэй зүйрлэж болно. Цаашилбал, Йелийн Их сургуулийн Орчны эрүүл мэнд, аюулгүй байдлын алба шивнээ яриаг 25 дБ, энгийн харилцан яриаг 60-70 дБ, механик тоос сорогчийг 75 дБ чимээтэй хэмээн тус тус дунджилсан байдаг.

Сонсгол бууралт нь мэдрэлийн гаралтай, дамжуулах хэлбэрийн, холимог гэх үндсэн гурван төрөлд хуваагддаг. Мэдрэлийн гаралтай сонсгол бууралт нь мэдрэлийн эс (тэр дундаа чихний дунгийн үсэнцэр эс)-ийн үйл ажиллагаанд, эсвэл тархи, нугасны замд саад учирсан эсэхээс шалтгаалж үүснэ. Харин дамжуулах хэлбэрийн сонсгол бууралт нь гадна чихнээс эхлээд хэнгэрэг хүртэл эдийн үйл ажиллагаа хэвийн эсэх, гадна чихний суваг эсвэл дунд чихэнд гадны биет, үрэвсэл, хавдар үүсгэгч байгаа эсэхээс шалтгаална. Дээрх хоёр төрөл хавсарсныг холимог хэмээн ангилна.


Зургийг: Audientes

ОТОФ ГЕН

Сонсгол бууралтын хамгийн түгээмэл төрөл нь мэдрэлийн гаралтай байдаг. Тэр дундаа генетик саатлууд тус төрлийн сонсгол бууралт үүсэх тэргүүлэх шалтгаан болдог аж. Генетик саатлуудын нэг жишээ нь ОТОФ генийн мутаци.

ОТОФ ген нь чихний дун буюу кохлеад ирсэн дуу чимээний мэдээллийг тархи руу дамжуулах тушаалыг хариуцдаг отоферлин гэх уургийг кодчилдог. Хэрэв отоферлин уураг үүргээ бүрэн гүйцэт биелүүлж чадахгүй бол чихний дунгийн үсэнцэр эсүүд гадны дуу чимээг таньж, тухай дуу чимээний мэдээллийг боловсруулсан ч тэрхүү мэдээлэл тархи руу дамжуулагдахгүй. Яг л бид хэчнээн дуртай хувцсаа өмсөөд гэрээсээ гарахад бэлэн болсон ч хаалга цоожтой бол толгой цухуйлгаж чадахгүйтэй адил отоферлин уураг нь чихний үсэнцэр эсүүдийн боловсруулсан мэдээлэл мэдрэлийн систем рүү нэвтрэх эсэхийг зохицуулдаг түлхүүр юм. Тэгэхээр отоферлин уургийн хэвийн бус үйл ажиллагааны үед дуу чимээ тархинд хүрч л чаддаггүй болохоос угтаа чихэнд “сонсогддог” аж.



Иймдээ ч отоферлин гээч чухал уургийн мэдээллийг кодлогч ОТОФ генийн мутаци ихээхэн асуудал дагуулаад уджээ. Энэ оны байдлаар 200,000 орчим хүн энэ төрлийн мутациас үүдэлтэй сонсголын бэрхшээл (autosomal recessive nonsyndromic hearing loss, type 9, DFNB9)-тэй хэмээн бүртгэгдсэн байна.


Зургийг: Harvard Medical School

ТУРШИЛТЫГ ТОВЧООР

Тэгвэл сүүлийн жилүүдэд ОТОФ генийн мутацийг эмчлэх цоо шинэ аргыг илрүүлсэн хэд хэдэн туршилтуудыг танилцуулъя. Тус эмчилгээг гүйцэтгэх ерөнхий арга нь мутацид орсон ОТОФ генийн оронд мутацид ороогүй генийг хүний биед өвчин үүсгэдэггүй вирус (Adeno-associated virus, AAV)-ын вектороор чихний дун руу тээвэрлүүлэх явдал юм. Хэдийгээр ОТОФ ген нь ганц зөөвөрлөгч векторт багтаан тээвэрлэхэд хэтэрхий том хэмжээтэй ч генийг таллан хувааж, эс рүү шилжүүлсний дараа нэгтгэх боломжийг судлаачид олж нээжээ.



ЖИШЭЭ Туршилтууд

1. AAV gene therapy for autosomal recessive deafness 9: a single-arm trial

Өгүүлэл хэвлэгдсэн огноо: 2025.07.02, “Nature” сэтгүүл

Туршилтыг гүйцэтгэсэн баг: Жиею Чи, Лиян Жан, Лин Лю, Фанжи Тан, Чэн Чэн, Ичэн Лю тэргүүтэй баг Хятадын Үндэсний Түлхүүр Судалгаа ба Хөгжлийн Хөтөлбөр, Хятадын Үндэсний Байгалийн Шинжлэх Ухааны Сан болон Otovia Therapeutics Inc.-ийн дэмжлэгтэйгээр гүйцэтгэсэн.

Үр дүн: Энэхүү клиник туршилтад 1-24 насны 10 хүн оролцож, тус бүр нэг удаагийн генийн эмчилгээ хийлгэжээ. Эмчилгээ хийснээс хойш нэг сарын дотор оролцогчдын сонсгол тархины хариу үйлдэл үзүүлэх сорилд 62 хувийн ахиц үзүүлсэн аж. Мөн 2 оролцогч харилцан яриаг бараг хэвийн түвшинд ойлгох чадвартай болж, 7 настай нэгэн оролцогч эмчилгээ хийлгэснээс ердөө гурав хоногийн дараа дуу авиа сонсож эхэлсэн байна.


2. AAV1-hOTOF gene therapy for autosomal recessive deafness 9: a single-arm trial

Өгүүлэл хэвлэгдсэн огноо: 2024.05.23, “The Lancet” журнал

Туршилтыг гүйцэтгэсэн баг: Массачусетсийн Нүд ба Чихний Төв дэх Харвардын Анагаах Ухааны Их Сургуулийн судлаачдын хамтран удирдсан баг Фуданы Их Сургуульд гүйцэтгэсэн.

Үр дүн: Туршилтаар 1-7 насны 6 хүүхдэд OTOF генийн эмчилгээ хийснээс 5 хүүхдийн сонсгол 26 долоо хоногийн хугацаанд мэдэгдэхүйц сайжирсан. Хүүхдүүд сонсголын аппаратаа унтраасан ч харилцан яриаг ойлгож, 2 нь дуу шуугиантай орчинд чөлөөтэй харилцаж, утсаар ярих түвшинд хүрсэн гэдгийг судалгааг гүйцэтгэсэн багийнхан онцолжээ. Харин нэг оролцогчийн сонсголд тодорхой үр дүн илрээгүй нь дархлааны тогтолцооны хариу үйлдэлтэй холбоотой байж болзошгүй гэж үзсэн байна.



3. Cochlear gene therapy restores hearing and auditory processing in an atypical DFNB9 mouse model

Өгүүлэл хэвлэгдсэн огноо: 2025.06.12, “Nature” сэтгүүл

Туршилтыг гүйцэтгэсэн баг: Нажате Бенамер, Элен Ле Рибёз, Хлое Фелгеролл тэргүүтэй баг Францын Засгийн газрын “France 2030” хөтөлбөрийн дэмжлэгтэйгээр гүйцэтгэсэн.

Үр дүн: Энэхүү судалгаа нийт 49 хулганад AAV-отоферлин генийн эмчилгээг дотор чихэнд нь тарих аргаар хийгджээ. Эмчилгээний дараа дотоод чихний мэдрэхүйн эсүүдийн идэвхтэй үйл ажиллагаа эргэн зүгширч, зарим хулганы сонсголын түвшин ердөө гурван долоо хоногийн дотор хэвийн хэмжээнд хүрсэн байна.

Энэхүү үр дүн хулганы сонсгол зөвхөн бага насанд бус насанд хүрсэн хойно ч генийн эмчилгээний аргаар сэргээгдэх боломжтойг харуулснаараа онцлогтой. Мөн тус туршилтыг хулгана дээр амжилттай гүйцэтгэсэн нь генийн эмчилгээний өргөн цар хүрээг илтгэж буй.


ИРЭЭДҮЙ

Дэлхийд анагаах ухааны чиглэлээр тэргүүлэгч Жонс Хопкинс, Стэнфорд, Калифорнийн Их Сургуулиуд мэдрэлийн гаралтай сонсгол бууралтыг эмчлэх аргууд сонсголын аппарат, дунгийн суулгацаар хязгаарлагдаж буйг онцолж байсан нь саяхан. Харин генийн инженерчлэл, эмчилгээний ачаар төрөлхийн сонсголын бэрхшээлийг ч бүрэн анагаах үүд хаалга бага багаар нээгдэж байна.



Хэдийгээр 200’000 гаруй хүн ОТОФ мутациас үүдэлтэй сонсголын бэрхшээлтэй ч энэ нь генетикийн гаралтай төрөлхийн сонсголын бэрхшээлийн ердөө 2-8 хувийг эзэлдэг. Иймд бусад генийн мутацийг эмчлэх аргыг боловсруулах төслүүд ээлж дараалан хэрэгжиж буйг дурдууштай. Мөн AAV-ийн жишгээр генийн мэдээллийг зөөвөрлөх вирусын векторуудыг илүү хөгжүүлэх хэрэгцээ шаардлага нэмэгдсээр байгаа юм. Ингэж чадвал зөвхөн чихний дунгаар хязгаарлагдахгүй бусад генийн зөөвөрлөлтийг ч аюулгүй гүйцэтгэх боломжууд олноороо дурайна. Энэ мэтээр ирээдүйд генийн эмчилгээ нь төрөл бүрийн өвчин, мэдрэхүйн алдагдлыг анагаахад ихээхэн оролцоотой болох нь нэгэнт тодорхой болжээ.