Ярилцлагынхаа энэ дугаарыг бид Улаанбаатараас 400-аад километрийн зайд орших нэгэн малчны хотоос бэлтгэн хүргэж байна. Тэр бол нүүдэлчин соёлын өвийг тээж, малч удмаа үргэлжлүүлэн яваа Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын малчин Ш.Ёндон юм. Зочин маань мал маллаад 20 гаруй жилийн нүүрийг үзэж буй бөгөөд энэ хугацаанд “Аймгийн сайн малчин”-аар тодорч байсан хашир туршлагатай эрхэм билээ. Ингээд түүний мал маллах арга ухаантай танилцацгаая.

Байршил: Өвөрхангай аймаг, Хужирт сум
Эрхэлдэг ажил: Малчин
Хэрэглэдэг гар утас: Samsung Galaxy A7

1. таны аЖИЛЛАЖ ХӨДӨЛМӨРЛӨСӨН ЖИЛҮҮДЭЭС бид юу юуг мэдэх ёстой вэ?

Хүүхэд байхдаа хөдөө өсөж торнин, аав ээжийгээ даган малын захтай болж байлаа. Тэр цагаас л малчин гэдэг дүрийг таньж мэдсэн. Бусдын адил сургууль соёлоо төгсөж, цэргийн алба хааж ирээд эхнэртэйгээ танилцсан юм. Амьдралаа зохиогоод удаагүй байхдаа бид хоёр ганзагын наймаа сонирхон, бизнес хийх гэж хэсэг оролдсон. Тухайн үед амьдралд минь гайгүй нэмэр болсон шүү.

Тэгээд 2000 оны эхээр нутагтаа байгаль хамгаалагчаар ажиллахын хажуугаар мал маллаж, өсгөж эхэлсэн дээ. Одоо бол зөвхөн малаа маллаж, ашиг шимийг нь хүртэж явна. Манайх хонь, ямаа, адуу, үхэртэй.

2. таны дундаж нэг өдөр хэрхэн өнгөрдөг вэ?

Ер нь л ажил ихтэй. Өглөөнөөс орой хүртэл борви бохисхийхгүй өнгөрөх үе ч бий. Дамаан хавар, өвлийн цагт. Зун ч гэсэн ялгаагүй ажил ундраад л байна. Гэхдээ уур амьсгал нь сайхан юм даа. Өглөө дөрвөн цагт босно. Хонио бэлчээнэ. Гүү малаа уяна. Тэгээд л ар араасаа ажил ургаад ирнэ.

Өвөл бол өглөө арай илүү унтчихна. Тэгээд л мөн адил малаа бэлчээхээс өгсүүлээд хөдөөний ажил барагдахгүй шүү дээ. Өдөр бүр тогтсон нэг юмаа хийнэ гэж байхгүй. Улирал, цаг уураас хамаарч янз бүр. Арай залуу байхдаа ажил ихтэй энэ тэр гэж боддоггүй байж. Одоо бол ядарч эхэлж байгаа шүү (инээв).

Биднийг 2-р сард очиж яриагаа хийх үед цасан шуурга тавьж, өвөлжилт хүндэрч байв

3. таны ажлын нөү-хау?

Малчин хүнд тодорхой хэмжээтэй, тогтсон орлого гэж байдаггүй. Тэгэхээр малыг өсгөж үржүүлэх, зөв зохистой зарж борлуулах, түүнээсээ ашиг олох ухаан чухал. Ямар үед яаж хэдэн цаас олох вэ гэдгээ сайтар төлөвлөх асуудал. Бид чинь үүгээрээ л амьдралаа залгуулдаг улс шүү дээ. Үүнээс гадна миний хувьд ажлаа алдаж хойш тавих дургүй. Цаг тухайд нь шийдээд явбал амар санагддаг.

4. таны хамгийн их ашигладаг, ажлын хэрэгсэл?

Гар утас. Дуран. Морь мал, унаа тэрэг. Ногт чөдөр, уурга, бугуйл. Энэ бүхэн хөдөөний айл болгонд байдаг, зайлшгүй хэрэгтэй зүйлс л дээ.

Үүнээс гадна, зурагт, нарны үүсгүүр, хөлдөөгч гээд төв суурин газар ашигладаг бүх л зүйл хөдөөний айлуудад ч байдаг болоод удаж байна. Технологийн дэвшлээ дагаад аливаа ажлыг механикаар биш, аль болох хөнгөвчилж, хурдан шуурхай хийхийг хичээдэг юм. Хадлан бордооны үеэр л гэхэд цахилгаан хадуур хэрэглэчихнэ. Бас айргийн бүлүүр ч гараад ирсэн байх жишээтэй. Гэхдээ надад гар утас хамгийн чухал санагддаг. Хаа холын хүн амьтантай холбогдож, нутаг бэлчээр ямар байгааг асууж, эрлийн сургаа ч гаргачихна. Олон түмэнтэй эвтэй, танилын хүрээ сайтай байж л сайхан нутаг руу оторлож, малдаа тарга тэвээрэг авна шүү дээ. Ер нь одоо цагт хаа газар байхгүй юмгүй болж дээ.

5. МАЛ МАЛЛАХАД цаг хэмнэх ЧУХАЛ УУ, ЧУХАЛ БИШ ҮҮ?

Ер нь бол цэвэр малынхаа үржил шим, тарга тэвээргийг бодох юм бол цаг хэмнэх гээд байх шаардлагагүй гэж боддог. Хаана илүү өвс ногоо, хужир устай ойр байна, тэр газар руу л малаа бэлчээнэ. Тэгэхээр энэ бол цагийн аясаар явдаг зүйл байхгүй юу. Бусад ажил алба шиг түргэн шуурхай гүйцэтгээд, үр дүнг нь харах гэсэн ойлголт байхгүй. Малынхаа аяыг дагана аа л гэсэн үг.

Харин бусад ахуйн ажлуудаа бол цаг агаар, байгалийн араншинтай уялдуулж, сайтар төлөвлөж хийлгүй яах вэ. Хадлан бордоо гэхэд л найман сар гарахтай зэрэгцээд, хүйт орохоос өмнө амжуулахгүй бол өвөлжөө бууцны цаг тулаад ирнэ. Бидний амьдралд цаг агаарын нөхцөл байдал шууд нөлөөлдөг учраас бүх ажил яг л ийм жишгээр явдаг.

6. АМЬДРАЛ АХУЙГАА хэрхэн төлөвлөдөг вэ?

Хөдөөний ажил аяараа л ар араасаа гараад ирдэг юм. Хавар мал төллөнө. Төл малаа бүрэн бүтэн авах гэж хаваржаандаа бууна. Цаг хэцүү бол нэлээн зүтгүүлнэ. Зун гүү малаа уяна. Тэрний бэлтгэл гэж ногт чөдөр хийнэ. Намар бол хадлан бордоогоо зэхэж, хүйтэнд бэлдэнэ. Тэгээд идэш хоол гээд л цаг цагийн ажил аяараа л урсаад ирнэ дээ.

Харин өдөр тутмын ажлуудаа эхнэртэйгээ ярилцаж зөвлөлддөг. Бас хүүхдүүдийнхээ саналыг ч сонсоно. Тэдэнтэйгээ багаас нь л их нээлттэй харилцаж өсгөсөн болохоор одоо ямар нэгэн томоохон шийдвэр гаргахад заавал саналаа хэлдэг юм.

7. эрч хүчээ хэрхэн сэлбэдэг вэ?

Сайхан хоол идэж, нойр авч л сэлбэнэ дээ. Хамгийн чухал нь энэ. Дараагаар нь сэтгэл санаа тайван, зовох зүйлгүй байх. Заримдаа их ажлын хажуугаар хүн амьтан гэрт хүрээд ирвэл их баярлана. Зориод ирсэн хүнийг байгаагаараа угтаж аваад гаргах шиг сайхан зүйл хаа байх вэ.

8. ӨӨР дурлаж хийдэг ЗҮЙЛ ГЭВЭЛ?

Би анд их дуртай. Хүүхэд байхаасаа л хорхойсож явсан. Үнэг хярс, тарвага зурам, чоно зэргийг бол агначихна аа.

9. хИЙЖ БУЙ АЖЛЫН ОНЦЛОГ ЮУ ВЭ? ЭЕРЭГ САЙН БА ХЭЦҮҮ БЭРХШЭЭЛТЭЙ ТАЛУУД?

Цаг агаар тааруу үед бол хэцүү санагдах үе бий шүү. Харин цаг сайхан байвал энэ шиг жаргалтай ажил байхгүй. Мал гэдэг чинь өөрөө байгалиасаа бэлэн хооллодог болохоор тэр болгоныг бэлдэх шаардлагагүй. Тэгэхээр ерөөсөө байгаль дэлхийн араншин, жилийн дөрвөн улирлаас л бүх зүйл шалтгаалдаг. Мэдээж хэрэг, хөдөлмөрийн үр шим, ашиг тус нь сайхан юм даа.

Мал маллахад хүн бүл их хэрэгтэй. Манайх гэдэг айл бүл муутай. Тэгэхээр заримдаа жаахан хэцүү санагддаг юм. Одоо цагт туслах малчин олдохоо байж. Яах вэ, нэг үеэ бодвол ажлын байр ихсээд, хүмүүс дор бүрнээ л тогтмол орлоготой болсны илрэл байх. Дамаан манай сум олон рашаан сувилалтай, аялал жуулчлалын зам дагуу болохоор хөл хөдөлгөөн ихтэй, амьдрах нөхцөл сайтай газар.

10. СҮҮЛИЙН ҮЕД ЮУ ТАНЫ ЦАГ, АНХААРЛЫГ ИХ АВЧ БАЙНА ВЭ?

Дулаан цаг дөхөж байна. Удахгүй мал төллөж эхэлнэ. Нутаг сэлгэж буугаад, төл малаа бүрэн бүтэн авч, сайхан хаваржих л чухал байна даа. Тэр л нэг олз болох гээд байна. Ер нь сүүлийн үед хаа сайгүй мал их өсөж, бараг айл болгон л мянгат болж. Гэхдээ миний хувьд өөрт таарсан цөөн хэдэн малтай байх нь зөв юм байна гэж бодох болсон. Урьд нь бол мянгат малчин болж явсаан явсан.

11. ТА ӨӨРИЙГӨӨ ХЭРХЭН ХӨГЖҮҮЛЖ, СУРАЛЦДАГ ВЭ?

Хүн хүнээсээ л суралцаж явдаг юм шиг санагддаг. Хөгшин ч бай, залуу ч бай хүн бүрд авууштай тал бий. Залуу үеийнхэн л гэхэд миний мэдэхгүйг мэддэг хүмүүс. Заримдаа бүр жаахан хүүхдүүд хүртэл “нээрэн ч тийм дээ” гэмээр, санаанд оромгүй юм ярина шүү дээ.

Үүнээс гадна, байгалиас их зүйлийг сурч мэдэрдэг. Байнга хөдөө нутагтаа амьдраад ирэхээр хүн байгалийн араншинг гадарлаад ирдэг юм байна. Дээр нь өөрөөсөө суралцаж явна. Хүн бүрд алдаж оносон арвин туршлага бий шүү дээ.

12. САНАЛ БОЛГОХ КИНО, НОМ, ХӨГЖИМ?

Монголын түүхэн кино болох “Тунгалаг тамир”-ыг хүн бүр үзэхэд буруудахгүй байх. Харин ном бол би нэг их уншдаггүй дээ.

Хөгжмийн тухайд тийм ийм гэхгүй. Шинээр гарч ирж байгаа дуучид, уран бүтээлчдийн дууг сонирхоод сонсоод л үзнэ. Ихэвчлэн машин барьж явахдаа л тогтож сонсдог.

13. АВЧ БАЙСАН ХАМГИЙН САЙХАН ЗӨВЛӨГӨӨ?

Цаана намайг шинэ гэр барьж байхад манай нутгийн нэг хөгшин “Бий гэж бэлбэлзэж, байна гэж балбилзаж яваарай” гэж ерөөж байсан нь одоог хүртэл санаанаас гардаггүй юм. Ухаандаа, элбэг дэлбэг, дүүрэн явахыг ерөөсөн хэрэг л дээ. Хүнд үгүй, байхгүй гэж хэлэлгүй, болж өгвөл “бий бий, байна, байгаа” гээд л явах хэрэгтэй гэсэн үг болов уу.

14. БУСДАД ШИДЭХ САНАА?

Хүн өөрөө өөртөө эзэн байх чухал. Ямар ч хүн жаахан л сэргэг, цовоо, аминдаа арчаатай, амьдрах ухаантай байвал болно доо.